Tatra świętuje setne urodziny – część I

Tatra 87 / foto: materiały reklamowe Ringhoffer Tatra

Czeska motoryzacja ma powody do świętowania. W tym roku mija sto lat od momentu pojawienia się samochodów Tatra. Marki, która zasłynęła z wielu odważnych i nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych. Oddalona niecałe 50 km od granicy z Polską fabryka w Kopřivnicy rozpoczęła produkcję samochodów już w 1897 roku. Jednak dopiero ponad 20 lat później, po utworzeniu Czechosłowacji wprowadzono dobrze znaną markę Tatra.

Korzenie czeskiego producenta ciężarówek sięgają aż 1850 roku, w którym to Ignác Šustala (Ignaz Schustala) założył fabrykę bryczek i powozów. Z czasem produkcja pojazdów zaprzęgowych szła na tyle dobrze, że firma rozrastała się i zaczęła poszukiwania nowych możliwości rozwoju. W 1881 roku na potrzeby kolei Austro-Węgier rozpoczęto wytwarzanie wagonów kolejowych. Po śmierci Ignáca Šustaly (1891), nazwę zakładu zmieniono na Nesseldorfer Wagenbau-Fabriks-Geselschaft, w skrócie NW.

NW Präsident / foto: materiały archiwalne Tatra

Pomysł stworzenia pierwszego auta zrodził się w 1895 roku. Inspiracją były artykuły dotyczące rozwoju XIX wiecznej motoryzacji publikowane we francuskim czasopiśmie „La Locomotion Automobile”. Realizacja marzeń właścicieli fabryki nastąpiła w 1897 roku. Zbudowano wówczas pierwszy „czeski” samochód – NW Präsident, stworzony na bazie podwozia lekkiej bryczki NW typ 717 Mylord napędzanej dwucylindrowym silnikiem Benz o pojemności 2714 cm³ i mocy 6,6 KM.

NW “Pierwszy ciężarowy” / foto: materiały informacyjne Tatra

Na budowie auta osobowego nie poprzestano i w następnym roku stworzono pierwszą ciężarówkę. Oparty na stalowej ramie pojazd wyposażono w drewniane nadwozie z częściowo zamkniętą przestrzenią ładunkową. Napęd stanowiły dwa połączone silniki Benz o łącznej mocy 13,2 KM. Ładowność „Pierwszej Ciężarówki” (brak oficjalnej nazwy) wynosiła 2,5 t, a prędkość maksymalna 15 km/h. W 1900 roku auto zostało zmodernizowane, miejsce dwóch silników Benz zajęła jednostka produkcji NW o mocy 12 KM.

Rodzi się Tatra

Następne lata przyniosły wytwórni z Nesseldorfu (niemiecka nazwa Kopřivnicy) stopniowy rozwój oferty. W ciągu 10 lat od premiery Präsidenta w sumie wytworzono 99 aut. Seryjną produkcję ciężarówek i autobusów rozpoczęto w 1907 roku, jednak dopiero wybuch I wojny światowej spowodował nagły rozwój oferty. W latach 1915-1916 przygotowano nowe modele NW TL 2 oraz TL 4 o mocy 35 KM oraz ładowności 2 i 2,7 tony, które znalazły zastosowanie w cesarskim wojsku.

TL-4, już jako Tatra / foto: materiały archiwalne Tatra

Przegrana Austro-Węgier w 1918 roku zakończyła się upadkiem monarchii i rozpadem państwa. Na mapie Europy pojawiły się nowe niepodległe kraje, w tym Czechosłowacja. Nastąpiła również zmiana nazwy miejscowości, w której działała fabryka – z Nesseldorf na Kopřivnice. 29 marca 1919 roku zaprezentowano pierwszą ciężarówkę pod marką Tatra. Początkowo samochody wciąż produkowano pod oznaczeniami modeli z czasów marki NW, jednak w 1922 postanowiono to zmienić – wobec czego TL 2 został T51, a TL 4 – T 50.

Tatrovacka” koncpecja

Samochody Tatra już od dziesiątek lat słyną ze swojej nowatorskiej i oryginalnej konstrukcji, która stała się znakiem rozpoznawczym czeskiego producenta. Jednym z takich rozwiązań jest centralna, rurowa rama nośna. Pomysł inżyniera Hansa Ledwinki zapewniał konstrukcji dużą wytrzymałość, modułowość, ochronę komponentów układu przeniesienia napędu oraz umożliwiał zastosowanie niezależnego zawieszenia kół osi napędowych.

Tatra 11 / foto: materiały archiwalne Tatra

Pierwszym autem, w którym zastosowano ramę rurową był mały samochód osobowy Tatra 11, wprowadzony do produkcji w 1923 roku. Model ten został również pierwszą Tatrą wyposażoną w silnik chłodzony powietrzem, co w przyszłości stało się kolejnym znakiem rozpoznawczym czeskiej marki. Niewielkie auto wyposażono w dwucylindrowy silnik typu boxer o pojemności 1056 cm³ i mocy 12 KM, który łączono z 4-biegową skrzynią manualną. Nowa koncepcja budowy podwozia okazała się na tyle udana, że już w 1924 roku opracowano pierwszy samochód użytkowy oparty na ramie centralnej – lekką ciężarówkę Tatra 13 o ładowności 1000 kg, która korzystała z podstawowych rozwiązań modelu osobowego.

Konstrukcja inżyniera Ledwinki okazała się niezwykle rozwojowa oraz świetnie dostosowana dla pojazdów o znacznej nośności. W 1927 roku przygotowano pierwszą dużą Tatrę – model T23. Dwuosiowa ciężarówka o ładowności 4000 kg zapoczątkowała trwającą do dziś erę ciężkich pojazdów z Kopřivnicy. Napęd stanowił silnik benzynowy, 4-cylindrowy o pojemności 7479 cm³ i mocy 65 KM, zblokowany z 4-biegową skrzynią. Następny rok przyniósł jeszcze większy pojazd – trzyosiową Tatrę T24 o ładowności 6000 kg. W kolejnych latach model ten był modernizowany – tworzono wersje z silnikami o mocy 80, 110 i 140 KM oraz ładowności zwiększonej do 8-10 ton.

Tatra 24 / foto: materiały reklamowe Tatra

Zajęcie Czechosłowacji przez wojska niemieckie w 1938 roku dla Tatry oznaczało przestawienie na produkcję wojenną. Ograniczono ofertę osobówek, a Tatra przymusowo została dostawcą dla Wehrmachtu. W 1939 roku na liniach montażowych pojawił się model T81 – duża trzyosiowa ciężarówka o ładowności 6,5 t. Nowy produkt wyposażano w 160 konny chłodzony cieczą silnik diesla V8, a od 1942 roku w jednostkę zasilaną gazem drzewnym (Holzgas) co było spowodowane ograniczeniem w dostępie do oleju napędowego.

Tatra 6500/111 / foto: materiały archiwalne Tatra

Jeszcze w czasie trwania II wojny światowej w Kopřivnicy rozpoczęto produkcję Tatry 6500/111, jednego z przełomowych samochodów w historii marki. Stojedenstka jako pierwsza Tatra nosiła komplet cech konstrukcyjnych, z których do dziś słynie czeski producent – napęd na wszystkie, niezależnie zawieszone koła oraz chłodzony powietrzem wysokoprężny silnik. Konstrukcja modelu 111 została opracowana z uwzględnieniem potrzeb Wehrmachtu, który potrzebował ciężarówek dużej ładowności, zdolnych do poruszania się w trudnym terenie, a przy tym łatwych w obsłudze i niezawodnych. Ładowność auta wynosiła 6,5 tony, a po zmianach w układzie jezdnym wzrosła do 8 ton (Tatra 8000/111). Źródło napędu stanowił silnik V12 o mocy 210 KM, którą później obniżono do 200 KM, aby zwiększyć jej żywotność. Od roku 1943 Wehrmacht otrzymał około 900 egzemplarzy stojedenastek. Ostatnia dostawa miała miejsce 6 maja 1945 roku, dwa dni przed ogłoszeniem kapitulacji.

Aerodynamicza awangarda

W latach 20. i 30. XX wieku większość produkowanych samochodów miała aerodynamikę na poziomie czerwonej cegły. Proste krawędzie oraz pionowo ustawiona szyba czołowa to typowe cechy aut z tamtego okresu. Pracujący w Tatrze inżynier Hans Ledwinka zdawał sobie sprawę z ograniczeń, jakie wynikają z tak prymitywnego designu aut np. zmniejszone osiągi czy zwiększone zużycie paliwa. Chcąc zerwać z przyjętym stylem projektowania nadwozi już w pierwszej połowie lat 30., przystąpił do projektowania samochodu o aerodynamicznej i awangardowej sylwetce. Pierwszy prototyp Tatry 77 zbudowano w 1933 roku, a jego premiera miała miejsce w marcu 1934 podczas salonu motoryzacyjnego w Berlinie. T 77 została pierwszym na świecie seryjnie produkowanym autem z nadwoziem opracowanym pod kątem aerodynamiki – rozpoczynając trend, który trwał w motoryzacji przez dziesięciolecia. Rewolucyjna Tatra otrzymała półsamonośną częściowo drewnianą karoserię o długości 513 cm, szerokości 165 cm i wysokości 150 cm. Zawieszenie wszystkich kół było niezależne, a z tyłu umieszczono chłodzony powietrzem silnik V8 o pojemności 2969 cm³ i mocy 60 KM. Mimo dużej masy aż 1700 kg opływowa Tatra osiągała prędkość 145 km/h.

Tatra 77 / foto: materiały reklamowe Tatra

W 1936 roku dokonano modernizacji, dopracowując i wydłużając nadwozie oraz wprowadzając mocniejszy 75 konny silnik o pojemności 3378 cm. Dopracowana wersja typ 77A dzięki zmianom mogła się pochwalić współczynnikiem oporu Cx=0,212 co jest do tej pory rewelacyjnym wynikiem. Jednak kwestią sporną jest to, czy badania oporu powietrza wykonano z seryjnym autem, czy jego modelem w skali 1:5. Produkcja Tatry 77 trwała w latach 1934-1938 – łącznie wyprodukowano 255 aut, z czego 154 zmodernizowanej wersji 77A.

Tatra 87 / foto: materiały reklamowe Ringhoffer Tatra

Rok 1936 przyniósł rozszerzenie oferty o dwie mniejsze opływowe Tatry – 87 i 97. Pierwsza z nich była autem o długości 474 cm i masie 1370 kg. Podobnie jak u starszej siostry napęd stanowił umieszczony z tyłu chłodzony powietrzem silnik 3,0 V8 o mocy 75 KM. Tatra 97 była znaczniej mniejszym i prostszym autem – jej długość to 427 cm a pod tylną klapą znajdował się 4-cylindrowy silnik typu boxer o pojemności 1,8 l i mocy 40 KM. W 1937 roku obydwa modele zostały przetestowane na włoskich autostradach. Tatra 87 osiągała maksymalną prędkość 153 km/h i pozwalała na utrzymywanie komfortowej prędkości podróżnej na poziomie 130 km/h. Mniejsza T97 rozpędzała się do 132 km/h i zapewniała komfort podróży przy 110 km/h.

Tatra 97 / foto: materiały archiwalne Tatra

Po zajęciu terytorium Czechosłowacji przez Niemcy produkcję samochodów osobowych ograniczono. Wycofano model 97, jako zbyt podobny konstrukcyjnie do nowego auta ludowego Rzeszy (KdF-Wagen, później VW Garbus). Dalej jednak kontynuowano wytwarzanie Tatry 87, która dotrwała na liniach montażowych aż do 1950 roku.

Po zakończeniu II wojny światowej firma Tatra znalazła się w nowej rzeczywistości politycznej i ekonomicznej. W ramach socjalistycznej gospodarki fabryka w Kopřivnicy otrzymała określone zadania oraz plan ich wykonania. Mimo wszystko nie zapomniano o korzeniach marki i jej wieloletnim dorobku. Więcej o współczesnej historii Tatry w drugiej części artykułu.

One thought on “Tatra świętuje setne urodziny – część I

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *