Tanax – nieznany producent ciężarówek?

Aktis 4×4.1R-08 ŠV z nadwoziem sztabowym
foto: materiały reklamowe Tanax Trucks

Rynek samochodów ciężarowych w Unii Europejskiej od lat zdominowany jest przez Wielką Siódemkę – czyli siedem marek, których pojazdy są najczęściej spotykane na drogowych szlakach starego kontynentu.Oprócz największych graczy istnieją również mniejsi, lokalni producenci, często wytwarzający wyspecjalizowane pojazdy dla wąskiej grupy odbiorców. Jednym z nich jest słowacka firma Tanax Trucks.

Przemysł motoryzacyjny na Słowacji wciąż pozostaje w cieniu Czech. Jednak ten nieduży kraj jest światowym rekordzistą w produkcji samochodów osobowych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców. Fabryki w Bratysławie (Grupa Volkswagen), Nitrze (Jaguar Land Rover), Trnawie (PSA Groupe) oraz Żylinie (Kia Motors) w 2019 roku opuściło 1,1 mln samochodów osobowych, co daje w przeliczeniu aż 202 nowe auta na 1000 obywateli (II miejsce Czechy – 126 aut, III – Słowenia – 100 aut).

foto: materiały reklamowe Tanax Trucks

Oprócz zakładów należących do zagranicznych koncernów na Słowacji funkcjonują niewielcy rodzimi wytwórcy pojazdów. W Preszowie od 2009 roku powstają autobusy marki Troliga, a w mieście Bánovce nad Bebravou działalność prowadzi Tanax Trucks. Firma wytwarzająca terenowe ciężarówki marki Aktis, prawdopodobnie jest najmniej znanym europejskim producentem samochodów wagi ciężkiej. W momencie publikacji artykułu oficjalny profil Tanax na Facebooku ma zaledwie 10 lubiących.

Zaczęło się od Tatry

W logo firmy Tanax nie przez przypadek umieszczono grafikę przedstawiającą ciągnik balastowy marki Tatra. Utworzony w październiku 1951 roku w ramach państwowego programu industrializacji Słowacji, kombinat w Banovcach początkowo wytwarzał moździerze wojskowe. W 1956 roku zmieniono profil produkcji z militarnego na cywilny. Fabryka rozpoczęła montaż wyciągarek i kabin do ciągników rolniczych (1956–1958), a 1 stycznia 1958 roku została oddziałem przedsiębiorstwa Tatra Kopřivnice. Z macierzystego zakładu Tatry do Banoviec przeniesiono produkcję ram i kabin modelu Tatra 141, silników wysokoprężnych typu T108 (130 KM), T111 (180/185 KM) i T301 (160 KM), a także skrzyń biegów.

Tatra 141
w Banovcach produkowana od kwietnia 1958 r. do maja 1970 r.
foto: materiały reklamowe Tatra

Przełomowy moment dla przedsiębiorstwa nastąpił już w kwietniu 1958 roku. Wówczas rozpoczęto produkcję kompletnych ciągników balastowych Tatra 141, przewidzianych do transportu ładunków o masie do 100 ton. Wyposażona w silnik typu T111A5 o mocy 185 KM, ciężka Tatra została pierwszym w historii, seryjnie wytwarzanym samochodem na terenie Słowacji. Wydarzenie to traktowane jest jako narodziny przemysłu motoryzacyjnego u naszego południowego sąsiada. Ostatnie ciągniki balastowe Tatra 141 opuściły hale montażowe w Banovcach w maju 1970 roku.

Tatra 138 S1
foto: materiały reklamowe Tatra

W sierpniu 1966 roku rozpoczęto wytwarzanie nowego asortymentu – tylnozsypowych zabudów samowyładowczych. Zakład odpowiadał za produkcję nadwozia oraz finalny montaż wywrotek. W latach 1966–1971 składano ciężarówki Tatra 138 S1, a od 1970 do 1981 roku znacznie zmodernizowany model Tatra 148 S1. Przez około rok (do 1971 r.) obydwa typy znajdowały się w ofercie równolegle. W odpowiedzi na zapotrzebowanie Związku Radzieckiego w 1975 roku opracowano Tatrę 148 S1 Arktik. Wersja ta została dostosowana do pracy w ciężkich warunkach syberyjskich zim. Specjalnie dla tej odmiany w Banovcach opracowano zmodernizowaną zabudowę samowyładowczą z podłogą i ścianami bocznymi ogrzewanymi spalinami silnika. Nietypową konstrukcją charakteryzowała się samowyładowcza Tatra 148 VS1 z mechanizmem umożliwiającym podniesienie zabudowy na wysokość do 6 metrów. Rozwiązanie to pozwalało m.in. na załadunek wagonów kolejowych bezpośrednio przez pojazd.

Tatra 148 VS1
foto: materiały reklamowe Tatra
Tatra 813 S1 produkowana w latach 1974-1980
foto: materiały reklamowe Tatra

W roku 1974 pojawiła się kolejna tylnozsypowa wywrotka Tatry – czteroosiowy model 813 S1. Ten wielki, jak na tamte czasy pojazd wyposażano w „kiper” o objętości 12-13 m³. Przez 6 lat zmontowano na Słowacji jedynie 585 egzemplarzy Tatry 813.

Po wieloletnich pracach rozwojowych w 1983 roku rozpoczęto produkcję nowej serii ciężkich samochodów ciężarowych. Model 815, podobnie jak poprzednik oferowany był z wytwarzaną na Słowacji zabudową jednostronnej wywrotki (T815 S1) oraz wywrotki z możliwością podniesienia zabudowy (T815 VS1). Dodatkowo uruchomiono produkcję i finalny montaż odmian z podnośnikiem bramowym (T815 RN), a także skrzyń ładunkowych montowanych na podwoziach w wariancie cywilnym i wojskowym.

Podwozie Tatra 815 VP31
foto: materiały reklamowe Tanax

Fabryka w Banovcach nad Bebravou w latach 70. została znacznie rozbudowana i dostosowana do produkcji głównych komponentów układu jezdnego i napędowego ciężarówek Tatra. Możliwości te wykorzystano na potrzeby wojska. W 1979 roku rozpoczęto wytwarzanie podwozia Tatra 815 VP31, stosowanego w armatohaubicy vz.77 Dana, a w późniejszym czasie w jej wariantach rozwojowych Ondava i Zuzana. Wykorzystując część rozwiązań zastosowany w układzie napędowym podwozia armatohaubicy, w roku 1994 opracowano trzyosiowe podwozie typu 815 VP21, które znalazło zastosowanie w transporterze opancerzonym Tatrapan.

Niezależność

Zmiany polityczne i gospodarcze, jakie zaszły w krajach Europy Środkowej po 1989 roku wpłynęły na sytuację lokalnych producentów z branży motoryzacyjnej. Słowacka filia Tatry już w 1990 roku uzyskała pełną samodzielność. Pod nazwą zmienioną na VAB s.p., zakład kontynuował produkcję komponentów układu jezdnego i napędowego konstrukcji Tatry, a także nadwozi samowyładowczych. W 1993 roku fabrykę przejął słowacki holding Sipox, zmieniając po raz kolejny nazwę przedsiębiorstwa na VAB Sipox, a następnie Tatra Sipox.

Katasi 5526 (28.191 S1)
foto: materiały reklamowe Tatra Sipox

Z myślą o eksporcie do Rosji w 1994 roku przedstawiono samochód ciężarowy Katasi 5526 (28.191 S1). W konstrukcji pojazdu zastosowano słowackie podwozie z ramą rurową wraz z zabudową samowyładowczą. Silnik o mocy 260 KM, skrzynię biegów o 10 przełożeniach i kabinę dostarczał Kamaz. Auto nie zyskało aprobaty klientów i po stworzeniu 30 egzemplarzy projekt został zakończony. W pierwszej połowie lat 90. w Banovcach zbudowano również krótkie serie ciężarówek Tatran 4×4.1V, Fatran 4×4.1 VHR, Corso 4×2.1 oraz Tatra Sipox Tatran 6×6.2 (przebudowany Katasi), wykorzystujących kabiny czeskiego LIAZ-a.

Rodzi się Aktis

Utworzone 1 stycznia 1993 roku Siły Zbrojne Słowacji, całkowicie odziedziczyły wyposażenie po armii czechosłowackiej. Z tego powodu podstawowym typem samochodu ciężarowego używanego przez wojsko niepodległej Republiki została Praga V3S. Wytwarzany w latach 1953–1990 trzyosiowy pojazd terenowy o ładowności 5-5,3 t (w zależności od wersji) nie był wówczas uważany za konstrukcję perspektywiczną. Już w 1995 roku rozpoczęto poszukiwania nowej ciężarówki średniej ładowności, która zastąpiłaby Pragę, a także mniej liczne radzieckie ZiŁ-y 157 i 131.

Tatran 4×4.1V
foto: materiały reklamowe Tatra Sipox

Na polecenie Ministerstwa Obrony, w Wojskowym Instytucie Techniczno-Testowym VTSU Zahorie opracowano założenia konstrukcyjne i taktyczne nowego auta. W ramach programu pozyskania Średniego Samochodu Terenowego STA (Stredný Terénny Automobil) rozpoczęto testy porównawcze słowackiej ciężarówki Tatran 4×4.1V, niemieckich Mercedes-Benz LK1117A i Unimog U1550L/38 oraz austriackiej Steyr 12M21. Badania poligonowe wykazały, że oczekiwania wojska w największym stopniu spełni Steyr.

Prototyp STA Aktis AW11 4×4.1R
foto: materiały reklamowe Tatra Sipox

Ze względu na strategiczny interes armii oraz słowackiego przemysłu, plan Ministerstwa Obrony przewidywał opracowanie ciężarówki na bazie pojazdu wybranego podczas testów w VTSU Zahorie i uruchomienie jej produkcji w Banovcach nad Bebravou. Słowaccy inżynierowie przy udziale konstruktorów z Austrii rozpoczęli prace nad nowym samochodem terenowym. W latach 1997–2000 wykonano 6 prototypów oznaczonych, jako STA Aktis AW 11 4×4.1R, lub MW 11 4×4.1R. Pierwsza publiczna prezentacja nowych ciężarówek miała miejsce w 1999 roku podczas Salonu Motoryzacyjnego w Nitrze.

Wersję seryjną oferowaną pod nazwą Aktis 4×4.1R przedstawiono w maju 2000 roku w czasie Międzynarodowej Wystawy Techniki Obronnej IDEE w Trenczynie. Oficjalnie włączenie nowej ciężarówki na wyposażenie słowackiego wojska nastąpiło pięć miesięcy później – 5 października. Za produkcję i sprzedaż odpowiadała założona przez holding Sipox nowa spółka Tanax a.s., aktualnie działająca pod nazwą Tanax Trucks a.s.

Aktis 4×4.1R
foto: materiały reklamowe Tanax

Podstawą konstrukcji Aktisa była tradycyjna dla samochodów ciężarowych rama drabinowa. Komponent ten wraz z osiami napędowymi, skrzynią redukcyjną i elementami przeniesienia napędu był wykonywany przez fabrykę w Banovcach. Pozostałe główne zespoły ciężarówki pochodziły z importu. Zastosowana w serii prototypów kabina typu Steyr 152, w odmianie seryjnej została zastąpiona lekko zmodyfikowaną szoferką MAN F20L53. Do napędu przewidziano 6-cylindrowy silnik MAN D0826 LFL10 (Euro 2) lub LFL02 (Euro 3) o pojemności skokowej 6870 cm³ i mocy 220 KM. Jednostkę napędową połączono z 9-biegową manualną skrzynią ZF 9S109 oraz dwustopniowym reduktorem.

Koszty opracowania i wdrożenia do produkcji Aktisa zostały w 49% pokryte przez Ministerstwo Obrony oraz Ministerstwo Gospodarki Słowacji. Państwo zapewniło również małe, ale stałe dostawy ciężarówek dla wojska. W ramach pierwszego kontraktu w latach 2000–2001 Tanax dostarczył 38 egzemplarzy. Do 2007 roku słowacka armia odebrała 129 sztuk modelu Aktis 4×4.1R w kilku odmianach nadwoziowych.

Aktis 4×4.1R-08
foto: materiały reklamowe Tanax Trucks

W listopadzie 2008 roku przekazano wojsku 10 sztuk unowocześnionych Aktisów 4×4.1R-08. Zakupione za 53 mln 122 tys. koron (7,96 mln zł) pojazdy charakteryzowały się zastosowaniem nowej kabiny typu F99L32 znanej z ciężarówek MAN serii TGM. W układzie napędowym zamontowano silnik MAN D0836 LFL50 o mocy 240 KM, spełniający wymagania normy Euro 4. Jednostka ta została dostosowana do zasilania szeroko stosowanym w armiach NATO ujednoliconym paliwem pola walki F-34. Silnik połączono z manualną skrzynią 9-biegową ZF Ecomid 9S1110 oraz dwubiegowym reduktorem. Wprowadzone zmiany konstrukcyjne znacznie wpłynęły na wzrost masy własnej Aktisa oraz jego Dopuszczalnej Masy Całkowitej.

Zmodernizowane Aktisy dostarczano w latach 2011–2017 oraz w roku 2019 w partiach po 10-12 egzemplarzy rocznie. Średnio za jeden egzemplarz z nadwoziem skrzyniowym słowackie Ministerstwo Obrony płaciło około 188 tys. EUR. Niestety ze względu na niskie tempo dostaw Aktisów, eksploatacja starszych generacyjnie czechosłowackich ciężarówek Praga V3S planowana jest aż do 2030 roku.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *