Prototypy – Rzecz o motoryzacji i nie tylko…

Prototypy polskich samochodów budzą emocje. Na widok Syreny 110, czy Beskida wiele osób zadaje sobie pytanie: a co by było gdyby…? Czy wprowadzenie do produkcji ciekawie zapowiadających się konstrukcji, zmieniłoby sytuację polskiej motoryzacji?

Tomasz Szczerbicki to autor wielu artykułów oraz książek poświęconych klasycznej motoryzacji. Po bardzo atrakcyjnych publikacjach przestawiających m.in. Syrenę, czy Warszawę tym razem wziął na tapetę polskie auta osobowe, niewprowadzonych do produkcji seryjnej. Na aż 584 stronach, przykrytych twardą błyszczącą okładką przedstawiono ponad 60 pojazdów stworzonych w ośrodkach rozwojowych oraz instytucjach badawczych i naukowych.

Książka nie zaczyna się od wytworów krajowych przedsiębiorstw, lecz aut samodzielnie wykonywanych przez rzemieślników, mechaników, czy utalentowanych majsterkowiczów. Przez cały okres PRL-u, pojazdy typu SAM tworzyły motoryzacyjny folklor naszego kraju. Opis „Samopałów” został podzielony na dwa rozdziały. W pierwszym przedstawiono samochody wykorzystywane w sporcie, a w drugim, przeznaczone do użytku „cywilnego”. W latach 50. popularność SAM-ów była tak duża, że tygodnik Motor zorganizował w 1959 roku konkurs mający na celu wyłonienie najciekawszych konstrukcji. W książce czytelnicy znajdą zdjęcia i opis tego wydarzenia. Szczęśliwy zwycięzca dostał terenowego GAZ-a 67B – jednak nie było to auto nowe, jak pisze T. Szczerbicki, lecz egzemplarz używany w wojsku i przekazany przez Szefostwo Służby Samochodowej MON. Produkcję radzieckiej terenówki zakończono na sześć lat przed konkursem Motoru.

Polska prototypami stoi

Po zapoznaniu się z SAM-ami przychodzi czas na główny temat książki, czyli prototypy. Ale nie tylko, ponieważ T. Szczerbicki przedstawił również auta przeznaczone do sportu oraz powstałe w krótkich seriach, jak np. Polski Fiat 125p Jamnik. Historię rozpoczynają stworzone w latach 50., auta w rozmiarze mini – GAD 500, Pionier, P-80, Fafik, Smyk, Meduza, odmiany Mikrusa z nadwoziem otwartym i Pick-up oraz użytkowa Stal 300. Dalsze strony poświęcone są m.in. prototypowym odmianom Warszawy, Syreny, Polskich Fiatów, Poloneza, kończąc na powstałych w latach 70. i 80. Ogarze, Warsie, 1,2 (Analog 1,2) i Beskidzie. Nie zabrakło również trochę mniej znanych projektów, jak Gryfia, Gacek, czy wojskowe gokarty i trenażer TK-660 przewidziane do celów szkoleniowych.

Autor postawił na opisowe przedstawienie wszystkich pojazdów, w wielu przypadkach wykorzystując fragmenty z artykułów z epoki. Cytaty zaczerpnięto z czasopism Motor, Motoryzacja, Auto Moto Sport, a także badań Instytutu Transportu Samochodowego. Całość uzupełnia dobrej jakości materiał zdjęciowy. Przygotowanie książki poświęconej tak trudnemu zagadnieniu, jak prototypy wymagało ze strony T. Szczerbickiego – o czym sam pisze, analizy różnych, czasem mało dokładnych materiałów archiwalnych oraz kilku lat pracy. Być może z tego powodu uznano, że Syrena R-2 pozostała jedynie w fazie koncepcji i nie zbudowano żadnego egzemplarza tej odmiany. Prototyp R-2 powstał w 1971 roku, jednak prace szybko zatrzymano ze względu na przyjęcie koncepcji rozwoju auta maksymalnie uproszczonego, jakim była Syrena R-3. Opis, dane techniczne oraz zdjęcia R-2 z archiwum PIMOT przedstawił Sławomir Drążkiewicz w książce „Syrena samochód popularny FSO”, oraz Zdzisław Podbielski w „Pierwsze były Stary. Historia produkcji pojazdów w Polsce Ludowej”. Obydwie książki prezentowałem na blogu.

Moją ciekawość wzbudziło zaliczenie przygotowanych w latach 1966–1967 propozycji modernizacji Warszawy, jako piątego wariantu stylizacyjnego powstałego przy opracowywaniu wersji Sedan przed 1964 rokiem. Informacje na temat prac nad odmłodzeniem starzejącego się auta znajdziemy w książce Andrzeja Zielińskiego: „Polskie Konstrukcje Motoryzacyjne 1965–1970”. W tym przypadku opcje są dwie. Albo T. Szczerbicki błędnie przypisał propozycje zmian wyglądu nadwozia do prac nad odmianą Sedan, albo przekazał nowe informacje, podważające dotychczasowe dane.

Dziedzictwo Cezarego Nawrota

Ostatnią część książki poświęcono dorobkowi Cezarego Nawrota i jego współpracowników. Zmarły w 2004 roku projektant wzornictwa przemysłowego, zasłynął jako twórca designu wielu polskich samochodów, zarówno seryjnych, jak i prototypów. W książce przedstawiono niezwykle ciekawy materiał dotyczący projektów C. Nawrota. Czytelnik ma szansę zobaczyć dokumentację m.in. aut terenowych FSO, modernizacji Poloneza, czy też III i IV generacji Beskida, a także wersji rozwojowych Cinquecento. Oczywiście nie zabrakło dużej liczby zdjęć przedstawiających rysunki, szkice, makiety oraz modele.

Ogólnie warto

Osoby zainteresowane tematem polskich prototypów znajdą wiele informacji w książkach napisanych przez tak znanych autorów, jak Andrzej Zieliński, Sławomir Drążkiewicz, czy Zdzisław Podbielski. Jednak dotychczas wydane publikacje opisują ten temat, biorąc pod uwagę określony zakres czasowy lub konkretnego producenta. Tomasz Szczerbicki, jako pierwszy podjął się stworzenia zestawienia, przedstawiającego wszystkie auta prototypowe i małoseryjne, jakie powstały w PRL. Czy to się udało? Na pewno publikację można by uzupełnić o kolejne konstrukcje, jak np. karawany powstałe na bazie przedłużonych PF 125p Kombi. Jednak „Prototypy” to ciekawa i wartościowa książka, której walorem jest bogaty materiał zdjęciowy.